Manisa, 1925 yılında Cumhuriyet’in en yıkıcı izlerini sarmaya çalışan bir şehirdi. 1922’de Yunan işgalinden çekilen kuvvetler tarafından tamamen yakılan kent, üç gün boyunca süren yangında neredeyse haritadan silinmişti. Evlerin, camilerin, çarşıların ve tarihi yapıların yüzde 90’ı yok olmuş; yaklaşık 4.300 kişi hayatını kaybetmişti. Amerikalı konsolos James Loader Park’ın raporlarına göre Manisa, Türkiye’nin batısındaki en ağır tahribatı yaşayan kentlerden biriydi.
Yangından kurtulan Manisalılar, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte şehirlerini yeniden inşa etmek için seferber oldu. Türk mimar Cemalettin Bey’in hazırladığı yeni imar planı, şehrin dar sokaklarını geniş bulvarlara dönüştürdü. 1923’te başlatılan planlama süreciyle birlikte yıkıntılar temizlendi, caddeler parke taşlarıyla döşendi, elektrik ve su hatları onarıldı. Belediye binası, çarşı ve pazaryerleri yeniden yapıldı. 1925 yılına gelindiğinde Manisa, “Yanık Şehir” unvanından sıyrılarak modern bir kent görünümüne kavuşmaya başlamıştı.
Tam da bu dönemde Mustafa Kemal Atatürk, 10 Ekim 1925’te Ege gezisi kapsamında Manisa’ya geldi. Bu ziyaret, sıradan bir protokol ziyareti değil, Cumhuriyet’in yeniden doğuş ruhunun sembolüydü. Manisa Belediye Başkanı Bahri Bey ve yerel yöneticilerin daveti üzerine gelen Atatürk, halkın büyük bir coşkuyla karşıladığı bir liderdi.
Gazi Paşa’nın trenden inişiyle birlikte halk sokaklara döküldü. Yollar halılarla kaplandı, evlerin balkonlarına Türk bayrakları asıldı. Kadınlar, çocuklar ve yaşlılar Atatürk’ü görmek için istasyon meydanını doldurdu. Halk arasından bir kadın, “Ey Ulu Gazi! Bu yanık yurdun kadınları namına hoş geldiniz!” diye seslendi. Bu an, şehrin hafızasında derin bir iz bıraktı.
Belediye binasında yapılan yemekte, Başkan Bahri Bey duygusal bir konuşma yaptı:
“Manisa senelerce zulüm ve imhanın envâını görmüş, nihayet büsbütün yanmış iken senin büyük dehanla bir mucize gibi kurtulmuştur.”
Atatürk’ün yanıtı ise tarihe geçti:
“Ben Manisa’yı yangınlar içinde harap ve türab bir halde görmüştüm. Fakat emin idim ki bu kadar şiddetli darbeler milletimizin imanını takviye eder. Felaketler, aklı başında milletleri azimkâr hamlelere sevk eder. İşte siz de o hamleleri yapmaktasınız.”
O gece şehirde büyük bir fener alayı düzenlendi. Gençler meşalelerle sokakları aydınlatırken, zeybekler oyunlar oynadı. Bu sırada bir genç, Atatürk’ün dikkatini çeken fesini çıkarıp yere fırlattı. Bu olay, Şapka Devrimi’nin toplum tarafından benimsendiğinin ilk göstergelerinden biri olarak kayda geçti.
Ertesi gün Atatürk, şehrin yeniden kurulan çarşısını ve üzüm pazarını gezdi. Manisa halkıyla tek tek tokalaştı, esnafla sohbet etti. Gördüğü manzaradan memnun kalan Gazi, “Manisa, milletimizin metanetini temsil eden bir şehir olmuştur.” sözleriyle halkın gayretini takdir etti.
1925 yılı Manisa’sı sadece fiziki olarak değil, toplumsal ve ekonomik açıdan da bir dönüşüm içindeydi. Tarım yeniden canlanıyor, üzüm, tütün ve zeytin üretimi artıyordu. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Manisa’ya yerleştirilen göçmen aileler, üretime katılarak şehir ekonomisinin toparlanmasına katkı sağlıyordu.
Manisa’da o yıllarda fes yerini şapkaya bırakıyor, medreselerin yerini modern okullar alıyordu. Türk Ocakları, halkın kültürel ve sosyal gelişiminde önemli rol oynuyor, şehirde konferanslar ve müzik geceleri düzenleniyordu.
Vali Hüseyin Aziz Bey ve Belediye Başkanı Bahri Bey yönetiminde yapılan çalışmalarla yeni yollar, pazarlar, kamu binaları inşa edildi. Şehrin altyapısı güçlendirilirken, su ve elektrik şebekesi yeniden kuruldu. Yeni mahalleler planlandı, halk sağlığı hizmetleri geliştirildi.
Atatürk’ün 1925’teki ziyareti, Manisa için yalnızca bir moral kaynağı değil, aynı zamanda yeniden doğuşun onay belgesiydi. Gazi’nin o sözleri, bugün hâlâ yankılanıyor:
“Felaketler milletleri yıkmaz; onları diriltir. Siz bunu başardınız.”
1925 yılı, Manisa’nın tarihine “küllerinden doğduğu yıl” olarak kazındı. Bugün o ziyaret, hem yerel hafızada hem ulusal bellekte bir dönüm noktası olarak hatırlanıyor.
Kaynakça:
-
Anadolu Ajansı, 10–11 Ekim 1925 tarihli haber bültenleri.
-
James Loader Park, U.S. Consular Reports on the Destruction of Western Anatolia (1922).
-
T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Atatürk’ün 1925 Manisa konuşma metni.
-
Manisa Belediyesi Arşivi, Yangın Sonrası İmar Planı (Mimar Cemalettin Bey, 1923).
-
T.C. Kültür Bakanlığı, Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Ege’de Yeniden Yapılanma (2015).
-
Manisa Türk Ocağı Belgeleri, 1924–1926 faaliyet raporları.
-
Yerel Tanıklıklar: Bahri Bey Hatıratı (Manisa Belediye Arşivi).
-
Dönemin basını: Hâkimiyet-i Milliye, Anadolu Gazetesi (Ekim 1925 sayıları).
Yorumlar
Kalan Karakter: