Kaysı, Sağlık ve Çimento: Bir Bölgenin Vicdan Sınavı

Yazıya kaysıyla başladım. Çünkü kaysı, bu coğrafyanın sadece bir ürünü değil; Malatya ve çevresinin alın teri, geçim kaynağı, belleği. Bu yıl yaşanan don felaketiyle zaten ağır yara alan üretici, şimdi bir kez daha mağdur edilmek üzere. Ancak asıl vahim olan, meselenin yalnızca tarımla sınırlı kalmaması.
Sağlık… Bence bu kadar ucuz olmamalı. Birilerinin para kazanması uğruna, bir bölgenin insanlarının sağlıksız bir yaşama mahkûm edilmesi kabul edilemez. Depremin üzerinden bin güne yakın zaman geçti; hala düzelmeyen, onarılmayı bekleyen sayısız sorun varken şimdi bir felaket daha kapıda: çevre felaketi.
Kısaca söyleyelim: Çimento fabrikası. Malatya’nın Yazıhan bölgesine yapılması planlanan çimento fabrikası, kaysının yoğun olarak yetiştiği, geniş tarım arazilerinin bulunduğu bir alanda düşünülüyor. Bu tercih, bir bölge halkının sağlığının ve geleceğinin, “yatırım” adı altında gözden çıkarılması anlamına geliyor. Üstelik ülkemizin hâlihazırda binlerce ton çimento ihraç ettiği bir dönemde, yeni bir “zehir kaynağına” gerçekten ihtiyaç var mı?
Çimento fabrikalarının bacalarından çıkan tozların tarımı ve hayvancılığı nasıl etkilediği bilinen bir gerçek. İnce partiküller bitkilerin yapraklarına çöker, fotosentezi engeller, verimi düşürür. Hayvanların ve insanların solunum yollarını etkiler. Peki bunlar hiç mi düşünülmedi? Yoksa birileri yine “yaptık oldu” mu diyecek? Sivil toplum örgütleri neredesiniz? Siyasi partiler, siz neredesiniz? Bir bölge göz göre göre zehirlenirken sessiz kalmak, bu yükün altına girmek değil midir?
Çimento fabrikaları çevreye ve insan sağlığına ne yapar? Yanıtlar ürkütücü ama şaşırtıcı değil. Çimento üretimi, yüksek enerji tüketimi ve kimyasal süreçler nedeniyle ciddi bir hava kirliliği kaynağı. Toz emisyonları, tarımsal üretimi ve hayvan sağlığını olumsuz etkiliyor. Karbondioksit salımı küresel iklim değişikliğini hızlandırıyor; azot oksitler ve kükürt dioksit asit yağmurlarına yol açabiliyor. Cıva, kadmiyum gibi ağır metallerin çevreye yayılma riski ise halk sağlığı açısından büyük bir tehdit.
Bununla da bitmiyor. Gürültü ve titreşim kirliliği yaşam kalitesini düşürüyor; ocak işletmeleri geniş alanları tahrip ederek ekolojik dengeyi bozuyor, su kaynaklarını etkiliyor. Dünya Sağlık Örgütü, hava kirliliğinin akciğer kanserine yol açtığını, mesane kanseri riskini artırdığını açıkça ortaya koyuyor.
Çimentonun ana bileşeni olan klinker; silisyum, kalsiyum, alüminyum ve demir oksit içeren hammaddelerin yüksek ısıda pişirilmesiyle elde ediliyor. Bu süreç doğası gereği kirletici. Sonuç ortada: Çimento sanayi hem yerel hem küresel ölçekte çevreyi ve insan sağlığını olumsuz etkiliyor.
Dahası var. ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinde çevre ve sağlık kaygıları nedeniyle kapatılan ya da sınırlandırılan çimento tesislerinin, Türkiye gibi ülkelere kaydırıldığı biliniyor. Yani başkalarının istemediği yük, bizim coğrafyamıza taşınıyor.
Bu tablo karşısında sessizlik kabul edilemez. Bu, yalnızca yerel bir çevre itirazı değil; sağlıklı yaşam hakkının, tarımsal üretimin ve şeffaf yönetimin savunusudur. Sivil toplum örgütlerinin ve siyasi partilerin, bir bölgenin göz göre göre zehirlenmesine karşı açık ve net bir duruş sergilemesi gerekir. Kaysıdan sağlığa, sağlıktan geleceğe uzanan bu zincir koparsa, kaybeden hepimiz oluruz.